Wisła

W 1896 r. odwiedziła wieś Maria Konopnicka i tylko prymitywne warunki, jakie jeszcze wtedy Wisła oferowała sprawiły, że nie doszło do zakupienia tu domu jako daru narodowego dla poetki. W 1986 r. na ścianie DW „Piast” odsłonięto tablicę ku czci Marii Konopnickiej, ufundowaną „(…) z wdzięczności za poetyckie dowody wiązi duchowej z Beskidem Śląskim” przez Towarzystwo Miłośników Wisły.

W 1900 r. przebywał w Wiśle Bolesław Prus, przyjaciel Ochorowicza z lat szkolnych. Mieszkał w willi „Placówka” (nazwanej tak na cześć pisarza przez Ochorowicza), gdzie powstały fragmenty jego „Faraona”. W jednym z listów Prus tak scharakteryzował tę miejscowość: „(…) jest okolica niepospolicie ładna i łagodna, nasycona powietrzem czystym i miękkim (…). Na szczytach lasy świerkowe i bukowe, w dolinie lipy i klony, drzewa owocowe i pola (…). Ludność grzeczna i wesoła. Szczególnie wieczorem, kiedy odzywają się dzieci pasące krowy (z dzwonkami) zdaje się, że cała dolina śpiewa, a wzgórza jej odpowiadają (…).

Przebywając w 1929 r. w Ustroniu u J.Wantuły, odwiedził Wisłę również Władysław Orkan, który zbierał tu materiały do planowanej powieści „Czantoria” i powozikiem — przez Kubalonkę i Czarne — dotarł aż do schroniska na Przysłopie. W willi Ochorowicza o nazwie „Wygnanka” w Wiśle Kopydle mieszkał w 1901 r. Władysław Reymont, który tu pisał niektóre rozdziały „Chłopów” i uczestniczył w organizowanych przez gospodarza doświadczeniach. Jeździł do Wisły Tadeusz Boy-Żeleński, a później Jan Sztaudynger i Jan Parandowski. Tu spędził ostatnie lata życia pisarz i krytyk literacki Zygmunt Wasilewski, a dziecięce wakacje — Jerzy Andrzejewski. Odpoczywał też w Wiśle poeta i dramaturg Artur M. Swinarski i wreszcie późniejszy laureat nagrody Nobla, Czesław Miłosz.

Przez wiele lat nauczycielem w Wiśle był Andrzej Podżorski (1886-1971), znawca miejscowego folkloru, autor pierwszego przewodnika po Wiśle i założyciel miejscowego Muzeum Beskidzkiego. W Wiśle tworzył malarz Czesław Kuryatto (1903-51), z miastem tym związany też był rzeźbiarz Artur Cienciała (1914-85). W Wiśle mieszkała także pisarka Maria Wardasówna (1907-86), autorka wielu powieści dla młodzieży oraz 6-tomowego „Wyłomu”, w którym przedstawiła skomplikowane dzieje podbeskidzkiej ziemi.

W 1907 r. założone zostało z inicjatywy Hoffa i Ochorowicza „Stowarzyszenie Miłośników Wisły”, którego jednym z podstawowych zadań był rozwój wsi jako letniska. Powstałe w 1909 r. w Wiśle koło „Macierzy Szkolnej” podjęło wkrótce aktywną działalność oświatowo-kulturalną. O ile przed 1918 r. była ona świadomie hamowana przez zarząd Komory Cieszyńskiej (ze względu na niechętny stosunek władz austriackich do polskich zjazdów w Wiśle), o tyle po odzyskaniu niepodległości stała się ważnym elementem rozwoju wsi. Wtedy właśnie Wisła nabrała cech uzdrowiska. Wzniesiono, istniejące do dziś: budynek Urzędu Gminy z pocztą, „Dom Zdrojowy” z salą kinową i restauracją, nową szkołę i czytelnię. Zbudowano basen kąpielowy i skocznię narciarską w Głębcach, a także ok. 100 nowych pensjonatów. Wybudowano w 1927 r. nową drogę z Cieszyna do Wisły, uruchomiona została, przez skoczowskiego przedsiębiorcę J.Molina, regularna komunikacja autobusowa do Wisły m.in. z Cieszyna i Katowic, ponadto, w 1929 r., doprowadzono tu kolej z Ustronia (w 1932 r. linię tę przedłużono do Głębców). W 1935 r. w Wiśle bawiło 7 tys. gości. W 1938 r. miejscowość posiadała już ok. 160 willi i pensjonatów z ponad 4000 miejsc noclegowych i 9 restauracji. Wszystko to sprawiło, że jako ośrodek letniskowy Wisła zdecydowanie wysunęła się przed Ustroń. Stała się jednym z najmodniejszych letnisk, a jako ośrodek narciarski ustępowała popularnością jedynie Zakopanemu.

Okres okupacji hitlerowskiej należy do najtragiczniejszych kart dziejów Wisły. Pierwszymi ofiarami terroru byli przedstawiciele miejscowej inteligencji: Michał Cieślar — kierownik szkoły w Wiśle Centrum, Jerzy Niemiec — kierownik szkoły w Jaworniku, ks. Władysław Pawlas — katecheta ewangelicki, Jan Sztwiertnia — nauczyciel i zdolny kompozytor. Wszyscy oni zostali zamęczeni w obozie koncentracyjnym w Gusen. W1942 r. w Berlinie stracony został wybitny działacz społeczny, pastor dr Julian Bursche. Łącznie do wyzwolenia śmierć poniosło w Wiśle przeszło 100 osób.

Okupant zniszczył m.in. drewniane wille Ochorowicza, pomnik „Ślązaczki u źródeł Wisły” dłuta K. Laszczki (odsłonięty w 1937 r. z okazji odbywającego się w Wiśle I Tygodnia Gór), a także pamiątkowe tablice na wiślańskich wiaduktach. Większość pensjonatów zajęto na cele wojskowe, w willi „Idylla” w Nowej Osadzie stacjonowało gestapo. Wiele polskich rodzin wysiedlono w głąb Rzeszy lub do Generalnej Guberni. Wśród pozostałej ludności znalazła się grupa kolaborantów, którzy stanowili poważną przeszkodę dla aktywnie działającego ruchu oporu. Działalność grup partyzanckich zaktywizowała się znacznie od połowy 1944 r. i trwała aż do wyzwolenia Wisły, które nastąpiło 3 V 1945 r.