ŻYWIEC — ponad 30-tys. miasto, stolica górskiego regionu, centrum gospodarcze, administracyjne, kulturalne, także węzeł komunikacyjny i punkt wypadowy w Beskid Żywiecki oraz wschodnią część Beskidu Śląskiego i zachodnią Beskidu Małego, Położone jest w śródgórskiej kotlinie u zbiegu Soły* i Koszarawy* pomiędzy trzema wyżej wymienionymi grupami górskimi. Bezpośrednio na północ od miasta rozciąga się atrakcyjne dla celów rekreacyjnych sztuczne Jezioro Żywieckie — pierwsze z kaskady trzech jezior zaporowych w przecinającej Beskid Mały dolinie Soły. Żywiec to również stare miasto szczycące się swoimi tradycjami historycznymi i ciekawymi zabytkami oraz atrakcjami krajoznawczymi. J
Początki miasta (osada Stary Żywiec) sięgają średniowiecza lecz kiedy dokładnie było lokowane nie wiadomo, bo odnośny dokument ukradli zbójnicy (prawdopodobnie rycerze-rabusie z terenów Słowacji) jeszcze w XV w. i do tej pory go nie odzyskano. Było to jednak prawdopodobnie na przełomie XIII i XIV w. Parafia żywiecka figuruje w spisie świętopietrza z 1308 roku, a potwierdzenie praw miejskich wydane przez księcia oświęcimskiego datowane jest na 1327 rok. Nazwa miasta ma ponoć pochodzić od powszechnej tu hodowli bydła, owiec i trzody, które przeznaczone do uboju noszą potoczną nazwę żywca. Inne podanie głosi, że pod miastem złapano „żywcem” żubra, ofiarowano go księciu oświęcimskiemu, za co ten nadal miastu herb — głowę żubra na niebieskim polu. W ciągu stuleci miasto przechodziło z rąk do rąk. Władali nim najpierw piastowscy książęta oświęcimscy, potem od 1457 roku z nadania króla Kazimierza Jagiellończyka znana w południowej Polsce rodzina Komorowskich, którzy to zbudowali w Żywcu stojący po dziś dzień zamek. Następnie miasto weszło w posiadanie królowej Konstancji, żony Zygmunta III Wazy i jej synów, w tym późniejszego króla Jana Kazimierza. Po nim Żywiec wraz okolicznymi dobrami wykupiła rodzina Wielopolskich, a od nich, również drogą kupna, przeszedł w połowie XIX w. w ręce bocznej linii Habsburgów, którzy rządzili tu (a potem już tylko mieszkali) do… 1945 roku. Miał więc Żywiec wielu gospodarzy, co nie przeszkodziło jednak miastu we wszechstronnym rozwoju. Od średniowiecza datuje się rozkwit rzemiosła od rzeźników począwszy, przez popularnych tu szewców i kuśnierzy, po kowali, garncarzy i tkaczy. Rozwinęło się więc mieszczaństwo, a z nim kultura i specyficzny folklor tej warstwy społecznej. M.in. do dziś słynie na całą Polskę żywiecki strój mieszczański, a zwłaszcza jego wersja kobieca ze wspaniałymi krochmalonymi kryzami z haftowanego tiulu i bogatymi czepcami. Mieszczanie bogacili się i w ciągu wieków wystawiali sobie okazałe kamieniczki, z których sporo zachowało się do dziś. Są one obok „klasycznych” zabytków, takich jak zamek czy stare kościoły, główną atrakcją architektoniczną miasta. W XIX w. nastąpił rozwój lokalnego przemysłu. M.in. na południowych przedmieściach powstał w 1856 roku słynny do dziś na całą Polskę i nie tylko, żywiecki browar. W 1885 roku doprowadzono do Żywca kolej (zachodni odcinek linii transwersalnej). W czasie II wojny światowej włączone do Rzeszy miasto objęta tzw. Akcja Żywiec, w ramach której hitlerowcy, robiąc miejsce dla niemieckich osadników, wysiedlili z Żywca i okolic ok. 20 tys. mieszkańców, tworząc tu dla części z nich obóz przejściowy.
Miasto składa się z dwóch części rozdzielonych Solą. W północnej znajduje się centrum historyczne, rynek i większość zabytków, południowa natomiast to centrum komunikacyjne (dworzec kolejowy i autobusowy) oraz znaczna część zakładów przemysłowych. Łączy je główna arteria miasta — ciąg ulic Dworcowej i Kościuszki oraz most na Sole.
Zwiedzanie miasta najlepiej zacząć od rynku. Tu w kamienicy pod nr 12 znajduje się również biuro informacji turystycznej (czynne 8.00-15.00, w soboty 9.00-13.00, tel. 61-43-10), które udziela wszelkich informacji turystycznych, udostępnia plan miasta i zapewnia przewodników (zajmuje się też akwizycją noclegów). Sam rynek otoczony jest malowniczymi niewysokimi kamieniczkami, renesansowymi, barokowymi i secesyjnymi. Wśród nich góruje stojący we wschodniej pierzei ratusz. Najciekawszą budowlą rynku jest kamienna dzwonnica usytuowana w jego południowo-zachodnim narożniku. Zbudowana jest na planie kwadratu, posiada cztery wyraźnie rozdzielone kondygnacje i wieńczy ją ostrosłupowy dach. Choć nieco przysadzista, nawiązuje do architektury gotyckiej. Pochodzi jednak z 1. połowy XVIII w. (1723-24 r.) i została wybudowana w miejscu dawnej drewnianej z XVI w., która uległa pożarowi. Dach dzwonnicy wieńczy kogucik wskazujący kierunek wiatru oraz chorągiewka z herbem Wielopolskich— Starykoń. W głębi za dzwonnicą wznosi się kościół katedralny (diecezja bielsko-żywiecka) pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Pochodzi z 1. połowy XV w., jednak jego obecny wygląd nawiązuje do późniejszej o sto lat renesansowej przebudowy. Jest to jeden z najlepiej zachowanych kościołów z tak wyraźnymi elementami renesansowymi, w skali nie tylko południowej Polski. Przy zachowanej gotyckiej bryle zwraca uwagę strzelista wieża (45 m nie licząc hełmu), dzielona na siedem kondygnacji, zdobiona renesansowym boniowaniem i renesansową arkadową hurdycją z herbami Korczak i Leliwa. Jest to dzieło włoskiego architekta Jana Rucciego wzniesione w latach 1582-85. Warto również zajrzeć do wnętrza. Wyposażenie jest głównie barokowe z najcenniejszym lewym ołtarzem bocznym, w którym umieszczono gotycką płaskorzeźbę Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny (z 1500 roku). Późnobarokowy ołtarz główny z 1724 roku zawiera posąg Matki Bożej Niepokalanie Poczętej oraz figury świętych: Hieronima, Franciszka, Jana Ewangelisty i Karola Boromeusza. Barokowe organy pochodzą z 1714 roku. Do nawy głównej przylegają kaplice grobowe rodów władających Żywcem — XVII-wieczna rodziny Komorowskich i XX-wieczna — Habsburgów. Z ciekawostek warto zwrócić uwagę na tablicę wmurowaną w pobliżu wejścia do kaplicy Komorowskich. Wyryty jest na niej pochodzący z 1702 r wiersz autorstwa niejakiego Andrzeja Komonieckiego — najsłynniejszego wójta żywieckiego, który zasłynął jako wspaniały kronikarz — autor Dziejopisu Żywieckiego, będącego trudnym do przecenienia źródłem wiedzy historycznej o całej Żywiecczyźnie.
