JELEŚNIA – jest to duża wieś (ok. 4,2 tys. mieszkańców) położona w dolinie Koszarawy*, położona w śródgórskiej kotlinie na północnych krańcach Beskidu Żywieckiego na wys. ok. 450 m npm. Koszarawa tworzy tu zakole zmieniając kierunek z północnego na zachodni i przyjmuje trzy dość duże dopływy: Sopotnię*, Kamienną i Pewlicę. Jeleśnia rozciąga się wzdłuż drogi do Korbielowa* i przejścia granicznego na przeł. Glinne*, 12 km na zachód od Żywca*. Posiada stację kolejową na linii Żywiec – Sucha Beskidzka i jest lokalnym węzłem drogowym (wraz z dolinami potoków rozchodzą się tu drogi do okolicznych wiosek leżących w sercu Beskidu Żywieckiego.
Jeleśnia wyrosła wzdłuż dawnego szlaku handlowego prowadzącego z Żywiecczyzny na Orawę. Pierwsze zapiski o niej pochodzą z XVI w. Była wsią założoną przez osadników wołoskich, ale jako osada głównie rolnicza. Powstała z tzw. zarębków czyli polan uzyskiwanych przez wyręb lasu, gdzie osadzano na prawie wołoskim tzw. zarębników. Otrzymywali oni ziemię, określone świadczenia i powinności na rzecz właściciela a także przywiązanie do zarębka (czyli zakaz przenoszenia się gdzie indziej). Oprócz rolnictwa (lepsza ziemia w kotlinie) zawdzięcza Jeleśnia rozwój dobremu położeniu komunikacyjnemu — przy tzw. trakcie miedzianym na Węgry oraz u zbiegu gościńców do wyżej położonych wiosek, dla których stanowiła lokalne centrum handlowe. Ze starych kronik żywieckich wynika, że w XVIII w. Jeleśnia była nagminnie niepokojona przez zbójników, a jej mieszkańcy siali do Żywca skargi i petycje by proceder “zbójecki” ukrócić i zapewnić im ochronę. W 1885 roku przez północną cześć wsi poprowadzono linię kolejową z Suchej do Żywca (zachodni odcinek tzw. linii transwersalnej).
Aktualnie Jeleśnia, rozciągnięta na przestrzeni ok. 6 km, posiada dwa centra: niewielki plac zwany rynkiem w południowej części (znajduje się tu kościół, karczma, sklepy i skrzyżowanie z drogą do Przyborowa i Koszarawy) oraz plac przy stacji kolejowej w północnej części (tu skrzyżowanie z drogą do Pewli Wielkiej, Huciska i Suchej Beskidzkiej).
Ważnym zabytkiem Jeleśni jest barokowy kościół pod wezwaniem św. Wojciecha z 1693 roku (powiększony w 2 poi. XVIII w.). Wewnątrz, na ścianach wieży znajduje się polichromia pochodzącą zapewne z dawnej nawy, z 1702 roku. Główny ołtarz jest rokokowy, drewniany z 1750 roku. Większość obrazów również pochodzi z XVIII w., z wyjątkiem jednego przedstawiającego św. Antoniego — pędzla żywieckiego malarza Antoniego Krząstkiewicza, z 1857 roku. Za kościołem znajduje się ciekawa drewniana organistówka z początku XIX w., w której urządzono Regionalną Izbę Pracy Twórczej z ekspozycją prac miejscowych twórców (rzeźba, malarstwo, charakterystyczne dla regionu bibułkowe kwiaty). Oprócz tego we wsi znajduje się kilka starych, drewnianych chałup i stylowe przydrożne kapliczki słupowe. Obiektem godnym zainteresowania i powszechnie znanym jest w Jeleśni stara drewniana karczma. Znajduje się ona niedaleko kościoła przy głównej drodze, po południowej stronie rynku, ok. 2,5 km na południe od stacji PKP. Pochodzi z XVIII w. i jest konstrukcji zrębowej. Przykrywa ją piękny czterospadowy dach łamany tzw. polski. Masywne drewniane drzwi kryją przestronną sień rozdzielającą dawną część sypialną od jadalnej. W dużej sali znajduje się ciekawy strop przeniesiony tu wg podania z krakowskich sukiennic. Obecnie w karczmie mieści się stylowo urządzona kawiarnia (w izbie z pięknym piecem na lewo od sieni) oraz restauracja (po prawej stronie) specjalizująca się w potrawach regionalnej kuchni. Jest w czym wybierać począwszy od dania firmowego w postaci świńskiego ryja, poprzez przysmak Kwicoła, po tradycyjną kwaśnicę czy po prostu groch z kapustą Ceny zróżnicowane — regionalne specjalności są oczywiście droższe, ale znajdzie się też coś dla mniej zasobnego turysty.
Oprócz karczmy w Jeleśni funkcjonuje restauracja Gościnna (ul. Jana Kazimierza), kilka snack barów oraz Szałas pod Grapą (w pólnocno-zachodniej części przy skrzyżowaniu do Mutnego). Jako siedziba gminy Jeleśnia posiada Urząd Gminny (ul. Jana Kazimierza 79, tel. 63-60-57), gdzie również informacja turystyczna, oraz ośrodek zdrowia (ul.Plebańska 5, tel. 63-60-22), straż pożarną (Rynek 13, tel. 63-62-01), pocztę, posterunek policji i aptekę (ul. Jana Kazimierza).
Co roku w styczniu odbywają się w Jeleśni bardzo atrakcyjne przeglądy zespołów kolędniczych z doliny Koszarawy.
Komunikacja autobusowa łączy Jeleśnię z Żywcem (liczne kursy PKS i MZK) oraz obu Sopotniami, Korbielowem (również z przejściem granicznym), Krzyżówkami, Koszarawą i Pewlą Wielką. Kilka pociągów na dobę kursuje do Żywca i Suchej Beskidzkiej.
