Jaworzynka — wieś w gminie Istebna, usytuowana w najdalszym, pd.-zach. zakątku polskiej części Beskidu Śląskiego, na grzbiecie głównego wododziału karpackiego oraz w dolinach Czadeczki i Krężelki i na otaczających je stokach. Centrum wsi tworzy ulicówkę, ciągnącą się wzdłuż wspomnianego grzbietu, wybiegającego na pn.-wsch. od granicznego Wawrzaczowego Gronia. Pozostała część Jaworzynki — to szereg przysiółków, jak Łącki, Łupienia, Trzycatek, Czadeczka, Zapasieki, Odkrzas, Stefanka i in.
Pierwsi osadnicy pojawili się tu po 1620 r., zakładając osiedla w pn.-zach. części dzisiejszej Jaworzynki, w rejonie przysiółka Cerhla, w pobliżu obecnej granicy Istebnej. Wieś wpisano do urbarza w r. 1643. Było tu wtedy 14 osadników i 7 komorników, z których większość musiała sobie dopiero grunty „wyrobić”. Do ich obowiązków należało, oprócz płacenia czynszu pieniężnego, dawanie na zamek cieszyński jaj, kur i przędzy oraz dostarczenie rocznie 30 kóp gontów i 20 sągów drewna opałowego. Na skutek znacznego rozdrobnienia gruntów, w II połowie XVIII w. część jaworzynczan założyła tzw. Nową Osadę w górze doliny Krężelki i Czadeczki, a wyżej, nad samą granicą węgierską, szałasy „… których granice musieli juhasi i baczowie zapowiadać i odkrzasywać na drzewach w sporach z sąsiadami Słowakami, stąd jeszcze do dziś nazwy wysad i osiedli: Odkrzasy, Zapowiedzi (pierwsza, druga i trzecia)” — jak pisał w 1937 r. istebniański proboszcz E. Grim. Pierwotny szałas jaworzynczan, tzw. wójtowy, znajdował się w pobliżu wsi Wisła, lecz został góralom odebrany przez zarząd Komory (pod pozorem, że leży zbyt daleko), a teren wypasowy zalesiono.
Dział wodny, na którym leży Jaworzynka, był od końca XVI w. ważną linią obronną. Do dziś widoczne są ślady umocnień, rozbudowanych znacznie w 1741 r. przez wojska pruskie (zajmujące wówczas przejściowo te tereny). Są to: Mały Szaniec, czyli Jaworzyniecki, na Bukowskim Groniu (po stronie czeskiej), Wilczy Szaniec na Beskidzie (w pobliżu centrum wsi) i wreszcie Wały nad rozgałęzieniem rzek i dróg pod Herczawą.
Na starej pieczęci (jak i w obecnym herbie) Jaworzynka miała topór — narzędzie, którym pierwsi osadnicy trzebili tu lasy. Później dopiero na pieczęci pojawił się jawor, od którego wzięła się nazwa wsi.
W II połowie XIX w., po upadku spowodowanym zniesieniem serwitutów leśnych, gdy mizerne plony nie wystarczały na wyżywienie licznych rodzin, wielu jaworzynczan wyemigrowało w poszukiwaniu chleba na pruski Śląsk, na Węgry, a później — do Ameryki.
Obecnie wieś słynie z dobrze pielęgnowanej kultury ludowej. Od 1956 r. działa tutaj zespól regionalny „Jaworzynka”, założony przez Annę Koleniok i Alojzego Poloka. W centrum wsi znajduje się otwarte w 1992 r. nowe Muzeum Regionalne, ufundowane przez jaworzynczanina, dra Jerzego Ruc-kiego — autora gwarowych poezji i propagatora beskidzkiej kultury, mieszkającego w Szwajcarii. W części poświęconej tradycyjnej kulturze górali śląskich przedstawiono szereg sprzętów domowych, narzędzi, strojów ludowych i rekwizytów obrzędowych. Druga część ekspozycji obrazuje współczesną sztukę ludową regionu: malarstwo, rzeźbę, snycerstwo, kowalstwo artystyczne, koronkarstwo i in. Twórczość tę w Jaworzynce reprezentują m.in. Jan Bojko i Michał Kobielusz (rzeźba), Jan Michałek (kowalstwo), Anna Czepczor i Anna Sikora (tradycyjne hafciarstwo krzyżykowe). Wspomnieć tu należy także o niepospolitym gawędziarzu Pawle Ruckim; łącznie zanotowano przeszło 300 opowiadanych przez niego podań i bajek.
Z Jaworzynki pochodził Jan Łysek (1887-1915), w latach 1911-14 kierownik polskiej Szkoły Ludowej w Jaworzu u pn. podnóży Beskidu Śl., porucznik Legionów, poległy na froncie I wojny światowej. Przepowiadano mu niezwykłą przyszłość literacką. Zostawił po sobie m.in. sztukę „Śpiący rycerze” (śpiewogrę z muzyką Jerzego Hadyny, wystawioną w 1919 r. w sali ratusza w Jabłonkowie) oraz przedstawienie dla dzieci pt. „Śpiący zastęp”. TU urodził się także Paweł Łysek (1914-78), profesor uniwersytetu w Nowym Jorku (spoczywa na cmentarzu w Istebnej). Opublikował za granicą kilka napisanych po polsku powieści (poza jedną, pt. „Marynka, cera gajdosza”, nie wydawanych dotąd w kraju), poświęconych Beskidom i ich mieszkańcom, m.in. powieść autobiograficzną „Z Istebnej w świat”. W 1991 r. w Szkole Podstawowej nr 1 otwarta została Izba Pamięci P. Łyska.
Warto obejrzeć drewniany kościółek w Trzycatku. W centrum wsi murowany kościół p.w. św.św. Piotra i Pawła, wybudowany w latach 1953-54. W ołtarzu głównym obraz Jana Wałacha, przedstawiający patronów kościoła na tle gór i stada owiec. Tego samego autora również malowane stacje drogi krzyżowej oraz rzeźbiony krucyfiks. Opracowania kompozycji rzeźbiarskiej ołtarza głównego dokonał ludowy artysta Józef Bocek z Istebnej Mlaskawki.
Komunikacja autobusowa (kursy z Wisły przez Istebną). Poczta. Restauracja w centrum wsi. Wyciąg narciarski (orczykowy) pod Wawrzaczowym Groniem.
