Beskid Śląski wchodzi w skład wielkiej jednostki geologicznej, zw. Karpatami Zewnętrznymi, zbudowanej głównie z naprzemianległych warstw piaskowców, zlepieńców i łupków oraz z występujących w mniejszych ilościach margli i wapieni. Skały te powstały na dnie śródziemnego morza, zajmującego wówczas (ok. 140-35 mln. lat temu) pd. tereny obecnej Polski. Dno morza i otaczające je lądy były w ciągłym ruchu. Po silnym wypiętrzeniu lądów, na dnie morza gromadziły się osady o grubszym ziarnie, z których powstały zlepieńce i gruboziarniste piaskowce. Wraz z obniżaniem się lądów na skutek erozji, do morza dochodził coraz to drobniejszy materiał, z którego powstawały piaskowce drobnoziarniste, ilaste łupki itp. Osadzające się na dnie wapienne skorupki i szkielety morskich zwierząt lub kalcyt wytrącający się z morskiej wody dały początek marglom i wapieniom. Wszystkie te wyraźnie uławicowane skały obejmuje się łączną nazwą fliszu karpackiego.
W czasie wielkiego nasilenia ruchów górotwórczych orogenezy alpejskiej na przełomie paleogenu i neogenu, tj. ok. 25 min lat temu, fliszowe osady osiągające miąższość kilku tysięcy metrów zostały pofałdowane. Fałdy te pod wpływem nacisków od pd. zostały następnie obalone, oderwane od podłoża i przesunięte ku pn., tworząc wielkie jednostki tektoniczne zw. płaszczowi nami. Wielkości nasunięć jednej płaszczowiny na drugą wynoszą 20-30 km.
Pierwotnie osady tworzące się na dnie morskim układały się w niemal poziome warstwy, młodsze na starszych. W czasie fałdowania skały najbardziej plastyczne, zwłaszcza ilaste łupki, dawały się łatwiej giąć i wyciskać. Sztywne ławice piaskowców raczej łamały się w wielkie płyty i nasuwały na siebie, oddzielając się od niżej leżących, śliskich warstw łupkowych.
Cały prawie opisywany w niniejszym przedwodniku teren, za wyjątkiem masywu Girowej* i przyległego fragmentu terytorium Polski na pd. od Istebnej* położony jest w obrębie płaszczowiny zw. śląską. Wyróżnić w niej można niższą tzw. płaszczowinę cieszyńską, zbudowaną z różnego rodzaju łupków i wapieni, oraz wyższą, tzw. płaszczowinę godulską, zbudowaną głównie z grubych serii piaskowców i zlepieńców. Skały te, o miąższości kilku tysięcy metrów, nadały płaszczowinie godulskiej znaczną sztywność: w czasie ruchów tektonicznych została ona „odkłuta” (odszczepiona) od niżej leżącej płaszczowiny cieszyńskiej. Następnie płaszczowina godulska została płasko nasunięta na miękkie warstwy płaszczowiny cieszyńskiej, które uległy przy tym intensywnemu fałdowaniu.
Płaszczowina cieszyńska buduje prawie całe Pogórze Cieszyńskie. Ciemnoszare, miękkie i grubo łupiące się tzw. dolne łupki cieszyńskie, łatwe do zaobserwowania w korytach potoków na pn. od linii Puńców* – Cisownica*, są najstarszymi skałami osadowymi Karpat fliszowych. Niekiedy pojawiają się wśród nich wkładki ciemnoszarych wapieni, pociętych żyłami białego kalcytu. W górnych łupkach cieszyńskich naliczono 26 cienkich ławic ilastych syderytów, eksploatowanych do poł. ub. wieku (m.in. w Nydku*, Puńcowie*, Górnej i Dolnej Lesznej*, Cisownicy* i Ustroniu*) jako ruda żelaza dla miejscowych hut (16C). Większość „Kęp” Pogórza Cieszyńskiego — niewysokich wzniesień, takich jak Chełm*, Jasieniowa*, Jelenica*, Tuł*, Wróżna* czy Babia Góra* zbudowana jest z odporniejszych wapieni cieszyńskich. Grubość ich pojedynczych ławic sięga do 3,5 m. Eksploatowane były w licznych kamieniołomach do wypalania wapna i wyrobu cementu, a obecnie jako kamień budowlany (1S, 18Z). W Puńcowie*, Dzięgielowie*, Cisownicy* i in. spotyka się wychodnie ciemno zabarwionych skał pochodzenia magmowego, zw. cieszynitami. Występują one zwykle w postaci grubych żył, pofałdowanych wraz z otaczającymi je skałami.
U pn. podnóży Beskidu Śląskiego pojawiają się następne warstwy skał: łupki wierzowskie oraz tzw. warstwy grodziskie i Igockie. Stanowią one najniższe ogniwo płaszczowiny godulskiej i budują dwa najniższe progi na pn. stokach gór, widoczne na Ostrym* i pn. stokach Mł. Czantorii*. Trzeci, znacznie wyższy stopień wyznaczają szczyty Małej Czantorii* na zach. brzegu Wisły i Lipowski Groń na brzegu wsch. Budują go skały dolnych warstw godulskich: tzw. niższy oddział to gruboławicowe, gruboziarniste, wapniste piaskowce o sza-roniebieskiej barwie na świeżym przełomie, po zwietrzeniu białawe oraz drobno- i średnioziarniste zlepieńce (widoczne w kamieniołomach w Obłaźcu* i w Poniwcu*, 3N), zaś wyższy oddział — to cienkoławicowe, drobnoziarniste zielonawe piaskowce glaukonitowe, przekładane zielonymi łupkami i mułowcami (widoczne np. w dolinie potoku Suchego*, 4C, lub u wylotu doliny Jawornika*, 6N).
Najwyższe szczyty grzbietu granicznego od Wlk. Czantorii* po Cieślar* budują grubo- i średnioławicowe, średnio- i drobnoziarniste piaskowce, dzięki zawartości ziaren glaukonitu zabarwione zielonkawo, przekładane szarozielonymi łupkami. Obejmowane są one nazwą środkowych warstw godulskich. Natomiast Wlk. Stożek* oraz stoki otaczające dolinę Wisły* budują gruboławicowe, frakcjonalnie uziarnione, mikowo-skaleniowe piaskowce barwy szarozielonej, zaliczane już do górnych warstw godulskich. Takie same skały budują większą część ramienia Łączki* i Filipki*.
Płaszczowina godulska jest tylko nieznacznie sfałdowana, a warstwy zapadają ku pd. i pd.-zach. Wybitniejsza antyklina (grzbiet fałdu) biegnie w Beskidzie Śląskim wzdłuż linii: Nydek* – Obłaziec* w dolinie Wisły* – centrum Brennej – Szczyrk. Obserwujemy tu charakterystyczne dla gór fliszowych odwrócenie rzeźby: na linii anty-kliny, wypiętrzonej kiedyś ku górze, w długotrwałym procesie erozji utworzył się ciąg dolin i wyraźnych obniżeń grzbietowych. Biegnie on na opisywanym tu terenie od Nydku* wzdłuż doliny Strzelmej* na przełęcz Beskidek*, a stąd na Obłaziec*. W strefie tej odsłonięte zostały ponownie cienkoławicowe piaskowce, a miejscami (np. w kamieniołomie w Obłaźcu* i na stokach Obory w paśmie Równicy) — gruboławicowe piaskowce i zlepieńce dolnych warstw godulskich. Dalej na pd. znów pojawiają się skały środkowych warstw godulskich, należące do pd. „skrzydła” antykliny.
Wyższe ogniwo płaszczowiny godulskiej stanowią tzw. warstwy istebniańskie, budujące pd. część omawianego pasma po dolinę Olzy* w Jasnowicach*. Składają się na nie głównie grube ławice gruboziarnistych, kwarcowo-skaleniowych zlepieńców i zlepieńcowatych piaskowców o charakterystycznej, rdzawej barwie na zwietrzałych powierzchniach; barwa i brak ciemnozielonych ziarenek glaukonitu pozwalają odróżnić te skały od większości piaskowców warstw godulskich. Budują one odcinek głównego grzbietu pasma od przeł. Kubalonka* przez Kiczory* i Kyrkawicę* po grzbiet Groniczka*, główne zręby Kobylej*, Wierchu Skalnitego* i Młodej Góry*, a także m.in. — w postaci odosobnionego płatu — Praszywą* nad Nydkiem*.
Najwyższym ogniwem całej płaszczowiny śląskiej jest kompleks bardzo zróżnicowanych skał (różnorodnych piaskowców, łupków, rogowców, mułowców itp.), ciągnących się wąskim pasem w pd. części omawianego regionu. Budują one dolinę górnej Olzy* oraz pn. stoki masywu Girowej*. W ciemnych łupkach górnych warstw istebniańskich występują pokłady sferosyderytów, eksploatowanych jako ruda żelaza w XVIII-XIX w. m.in. na pd. od dzisiejszego centrum Istebnej*. Wśród tych skał występują też tzw. piaskowce gródeckie — mikowo-glaukonitowe piaskowce o ilastym spoiwie, po zwietrzeniu porowate, opisane po raz pierwszy w II poł. ub. wieku w Gródku*.
Najbardziej południowy fragment omawianego terenu, tj. odcinek grzbietowy głównego wododziału karpackiego od Ochodzitej (895 m) przez Wawrzaczów Groń* i Girową* po Przeł. Jabłonkowską* wchodzi już w obszar odrębnej, niewielkiej jednostki geologicznej — tzw. łuski przedmagurskiej. Budują ją głównie gruboławicowe piaskowce warstw krośnieńskich. Natomiast szczytowe partie Girowej* zbudowane są z gruboławicowych, gruboziarnistych piaskowców ciężkowickich serii magurskiej.
Na przedpolu płaszczowiny cieszyńskiej na Pogórzu Śląskim wąskim pasem uwidacznia się tzw. flisz parautochtoniczny (miejscowy), podścielający płaszczowinę cieszyńską. Na skutek erozyjnej działalności wód Olzy*, flisz ten, na który składają się tu głównie różnobarwne („pstre”) łupki z cienkimi wkładkami piaskowców, ukazuje się w jej dolinie na pd. aż po Bystrzycę*.
