Ukształtowanie terenu

Beskid Śląski stanowi część fliszowych Karpat Zewnętrznych. Góry te, mające układ pasmowy, porozcinane głębokimi dolinami rzek i potoków, mocno zalesione, mają stosunkowo małą wysokość bezwzględną, tj. wyrażaną w metrach nad poziomem morza (Skrzyczne — 1257 m), lecz duże różnice wysokości między dnami dolin a szczytami, sięgające do 650 m. Stoki często są bardzo strome, natomiast partie szczytowe spłaszczone i wyrównane.

Przyjmiemy następujące granice Beskidu Śląskiego: od zach. — dolina Olzy* i Przeł. Jabłonkowska* oddziela go od Beskidu Śląsko–Morawskiego i Pogórza Morawsko-Śląskiego; od pd. — dolina potoku Czernianka, a wyżej dolina Skaliczanki (już na Słowacji), Przełęcz Zwardońska (675 m) i źródłowa część doliny Soły odgranicza Beskid Śląski od Beskidu Żywieckiego; na wsch. — granicę tych dwóch grup górskich stanowi dolina górnej Soły; dalej na pn. rozciąga się płaska Kotlina Żywiecka, a szerokie obniżenie Bramy Wilkowickiej i dolina Białej stanowią granicę Beskidu Śląskiego z Beskidem Małym; od pn. — Beskid Śląski opada dość stromo ku Pogórzu Śląskiemu, mniej więcej wzdłuż linii: Trzyniec* – Ustroń* – Górki Wlk. – Mikuszowice Śl. koło Bielska-Białej. Uwzględniając kilka niewielkich korekt, dokonanych ze względów ściśle turystycznych, granice te odpowiadają fizyczno geograficzncmu podziałowi Karpat, zaproponowanemu przez prof. Jerzego Kondrackiego.

Na tak zakreślonym obszarze, od Przeł. Jabłonkowskiej* przez Girową*, Wawrzaczów Groń*, Ochodzitą (895 m), Sołowy Wierch (852 m) aż po Przeł. Zwardońską (675 m) biegnie główny grzbiet Karpat, stanowiący wododział europejski między zlewiskami Bałtyku i Morza Czarnego. Od Ochodzitej odgałęzia się na pn. grzbiet, który poprzez Przeł. Koniakowską (766 m) dochodzi do niepozornego szczytu Karolówka (931 m), ok. 3 km na pd.-zach. od Baraniej Góry. Punkt ten jest zwornikiem dla dwóch głównych ramion Beskidu Śląskiego: mniejszego zachodniego, czyli pasma Stożka* i Czantorii*, oraz wschodniego — większego i bardziej rozczłonkowanego, zwanego czasem Pasmem Wiślańskim, z Baranią Górą (1220 m), Skrzycznem (1257 m — najwyższy szczyt Beskidu Śl.), Równicą (884 m) i Klimczokiem (1117 m). Oba te pasma, o generalnym przebiegu południkowym, rozgranicza dolina Wisły*.

Zajmiemy się zach. częścią Beskidu Śląskiego, wytyczając jej wsch. granicę wzdłuż szosy: Ustroń* -Wisła* – przeł. Kubalonka* – Istebna* – Jaworzynka Trzycatek*.

Od Karolówki w kierunku pn.-zach. biegnie wąski grzbiet ku ważnej komunikacyjnie przeł. Kubalonka* (761 m). Hi grzbiet rozszerza się i biegnie na zach. przez Kiczory* (990 m) aż do Kyrkawicy* (973 m), po czym skręca na pn. i poprzez Wlk. Stożek* (978 m), Mł. Stożek* (843 m), Cieślar* (920 m), Wlk. Soszów* (886 m), Mł. Soszów* (764 m) i przeł. Beskidek* (684 m) dochodzi do Wlk. Czantorii* (995 m — najwyższy szcyt pasma). Odtąd grzbiet przyjmuje kierunek pn.-zach. i przez Mł. Czantorię* (866 m), obniżając się wyraźnie osiąga Tuł* (621 m), by ponownie skręcić na pn. Biegnie dalej przez Zagój* (512 m), Machową* (464 m), Jasieniową* (520 m), aż wkrótce zatraca się wśród łagodnych pagórków Pogórza Śląskiego, zwanych przez miejscową ludność górkami” lub ,Jcępami”. Od samej Karolówki grzbietem tym biegnie główny wododział Polski, rozdzielający dorzecza Wisły* i Odry.

Omawiane pasmo odznacza się wyraźną asymetrią rozwoju bocznych grzbietów. Grzbiety opadające ku wsch., ku doi. Wisły*, są znacznie krótsze i mniej rozgałęzione niż te, które odchodzą ku zach., ku doi. Olzy*. Wymienimy tu najważniejsze z nich.

Kyrkawica* i Kiczory* wysyłają na zach. i pd. kilka odgałęzień, m.in. dział Groniczka* (832 m) nad Jabłonków*, ramię Ostrej* (722 m) nad Bukowiec* i dość rozległy masyw Młodej Góry* (834 m) ku Jasnowicom*. Od Wlk. Stożka* na pn.-zach. odchodzi największa boczna odnoga omawianego pasma, tj. długie na 7,5 km ramię Filipki* (768 m) i Łączki* (835 m), kończące się Połednią* (672 m) nad Nydkiemł. Od Jabłonkowa* po Bystrzycę* opada z tego ramienia ku dolinie Olzy* pięć mniejszych działów. Kolejny grzbiet odgałęzia się w kierunku pn.-zach. od Wlk. Soszowa* i przez Miąszy* (745 m) schodzi nad Nydek*, w widły Strzelmej* i Głuchówki*. Od Mł. Czantorii* na zach. odchodzi drugi grzbiet, który przez Ostry* (709 m), Wróżną* (571 m), Babią Górę* (492 m) i Jagodną* (406 m) schodzi w widły Lesznianki* i Olzy* w Trzyńcu*. Na znacznym odcinku biegnie nim polsko-czeska granica państwowa. Od Tułu* odgałęzia się w kierunku pn.-zach. niski, niewybitny dział, schodzący przez Kojkowicką Górkę* (421 m) i Osówkę* (405 m) w widły Olzy* i Puńcówki* w Błogocicach na pd. od Cieszyna. Nim również w części biegnie granica państwowa.

Po stronie doliny Wisły* wymienić należy, poczynając od pd.: ramię Kobylej* (802 m), odchodzące od Mł. Stożka* na pn.-wsch., w widły Kopydła* i Dziechcinki*, następnie masyw Wierchu Skalnitego* (762 m), odgałęziający się od Wlk. Soszowa*, a zakończony charakterystycznym wzniesieniem Czajki* (572 m) nad Jawornikiem*, oraz kilka mniejszych grzbietów, jakie wysyłają obie Czantorie ku wsch. i pn.

Sieć wodna opiera się o Wisłę* i Olzę*, ku którym spływa większość wód z opisywanego tu terenu. Jedynie pd. stoki masywu Girowej* i pd.-wsch. część Jaworzynki* odwadniane są przez dopływy Czernianki i — przez Kisucę, Wag oraz Dunaj — należą do dorzecza Morza Czarnego. Wśród najważniejszych dopływów Wisły* wymienimy kolejno od pd.: Kopydło* z Łabajowem*, Dziechcinkę*, Jawornik*, Gahurę*, Suchy* i Poniwiec*, a w końcu Radoń, której potoki źródłowe odwadniają pn. stoki Mł. Czantorii*. Wśród dopływów Olzy* wymienić należy, idąc w dół jej biegu: Oleckę*, Kotelnicę*, Radwanów*, Kostków*, Rogowiec*, Komparzów*, Głuchówkę* ze Strzelmą* i Górskim Potokiem*, Wędryńkę*, Leszniankę* i Puńcówkę*. Spośród lewobrzeżnych dopływów Olzy* z masywu Girowej* wspomnimy Bukowski Potok* i potok Lyski*. Wypływająca spod Przeł. Jabłonkowskiej* Osetnica* uchodzi do Łomnianki i z nią dopiero do Olzy*.