Pionierem ochrony przyrody w polskiej części Beskidu Śląskiego był dr Kazimierz Simm (1884-1955), od 1922 r. profesor Wyższej Szkoły Gospodarstwa Wiejskiego w Cieszynie, a następnie Uniwersytetu Poznańskiego. Był on w latach dwudziestych m.in. autorem projektu utworzenia parku narodowego na Baraniej Górze, domagał się ponadto, by ochroną otoczyć beskidzkie cisy, paklony oraz cieszyniankę wiosenną.
Ochrona przyrody po obu stronach pasma opiera się obecnie o nowoczesne, polskie i czeskie ustawy o ochronie przyrody i środowiska naturalnego. Listy gatunków roślin i zwierząt, podlegających ochronie gatunkowej, są w Polsce i w Czechach bardzo zbliżone. Inne działania, mające na celu ochronę zanikającego już naturalnego oblicza przyrody w górach między Wisłą* i Olzą*, przejawiły się dotychczas jedynie w utworzeniu szeregu niewielkich rezerwatów przyrody. Oto ich zwięzła charakterystyka:
— „Tuł” (pow. 15,7 ha, Leszna Górna*, utworzony w 1948 r.) — rezerwat florystyczny na szczycie i pn. stokach góry Tlił*, chroniący naturalną roślinność zbiorowisk łąkowych z bogatą roślinnością zielną, obramowanych widnymi zaroślami głogów, tarniny i leszczyny oraz pojedynczymi dębami. Obok licznych gatunków storczyków i innych rzadkich roślin kwiatowych (-+ 1S) występuje tu sięgająca 1,5 m piękna paproć — pióropusznik strusi.
— „Zadni Gaj” (pow. 6,4 ha, Cisownica*, utworzony w 1957 r.) — rezerwat leśny, chroniący naturalne stanowisko ok. 40 egzemplarzy cisa (o pierśnicy do 40 cm i wysokości do 11 ra) w lesie mieszanym na wzgórzu Zagój*.
— „Lasek Miejski nad Olzą” (pow. 3,2 ha, w granicach administracyjnych Cieszyna, utworzony wl961r.) — rezerwat florystyczny, chroniący fragment mieszanego lasu na stromym brzegu Olzy*, ze stanowiskami cieszynianki wiosennej.
— „Lasek Miejski nad Puńcówką” (pow. 7 ha, w granicach administracyjnych Cieszyna, utworzony w 1961 r.) — rezerwat florystyczny, chroniący stanowiska cieszynianki wiosennej w naturalnym drzewostanie liściastym.
— „Bukovec” (pow. 7,3 ha, Bukowiec*, utworzony w 1988 r.) — rezerwat florystyczny, chroniący fragment górskich, podmokłych łąk torfowiskowych z rzadkimi gatunkami roślin.
— „Plenisko” (pow. 16,3 ha, Piosek*, utworzony w 1956 r.) — rezerwat florystyczny, chroniący fragment naturalnego lasu bukowo-jodłowo-świerkowego na stromym, pd.-zach. stoku Kiczor*.
— „Ćantoria” (pow. 39,5 ha, Nydek*, utworzony w 1988 r.) — rezerwat florystyczny, chroniący fragment naturalnej buczyny z domieszką jodły i pojedynczymi okazami cisa na stromym, pd.-zach. zboczu pod grzbietem Wlk. Czantorii* (—»16C).
— „Velkć doły” (pow. 36,5 ha, Trzyniec*, utworzony w 1990 r.) — rezerwat florystyczny, chroniący fragment naturalnych mieszanych lasów liściastych z dębem, grabem, lipą i in. w silnie zurbanizowanym i uprzemysłowionym terenie w dolinie Olzy* tuż poniżej huty w Trzyńcu (pomiędzy drogą a granicą państwa na terenie Ropicy).
Szereg cennych obiektów przyrody ożywionej i nieożywionej objęto ochroną jako pomniki przyrody. Należą do nich po polskiej stronie wychodnie skalne na Kobylej* i na Kiczorach* oraz liczne stare drzewa, m.in. 400-letni dąb w Bażanowicach*, 250-letni cis, 5 klonów, buk i wiąz w Cisownicy*, 150-letni cis, a także 400-letnie: dąb i lipa w Ustroniu*, 280-letnia lipa w centrum Istebnej*, 2 jodły (220 lat, ok. 3,7 m obwodu) w Istebnej na Bystrem*, 200-letnia lipa i nieco starszy cis w Istebnej na Oleckach, 400-letnia lipa w Lesznej Górnej*, 300-letni dąb w centrum Wisły* i 2 jodły (220 lat, ok. 4 m obwodu) na stoku Kiczor* w Wiśle Łabajowie*.
Po stronie czeskiej do pomników przyrody zaliczono 2 obszary cenne przyrodniczo, tj.: „Filipka” (1,1 ha, utworzony w 1990 r.) — obejmujący bogate stanowisko rzadkiego w Beskidach jałowca pospolitego w rzadkim, świetlistym lesie na pd. stokach szczytu Filipki* i „Rohovec” (29,5 ha, utworzony w 1992 r.) — obejmujący fragment lasów na stokach grzbietu ograniczającego od pd. dolinę pot. Rogowiec*, stanowiących biotop mrówek leśnych. Poza tym wymienić tu należy m.in. wiąz polny (ok. 350 lat, wys. 28 m, obwód 6,8 m) w Bukowcu*, dąb szypułkowy (wys. 20 m, obwód 4,5 m) w Bystrzycy* i wiąz polny w Czeskim Puńcowie (Trzyniec*).
Obecnie, w celu zapewnienia właściwej ochrony tym fragmentom Beskidu Śląskiego, które zachowały jeszcze w miarę naturalny charakter, w Polsce planuje się utworzenie Parku Krajobrazowego Beskidu Śląskiego, obejmującego 40-47 tys. ha terenów od granic Bielska-Białej na pn. po Istebną* na pd., otoczonych jeszcze otuliną o pow. ok. 20 tys. ha. Jednocześnie w grudniu 1994 r. na terenie lasów państwowych Beskidu Śl. został ustanowiony jeden z 7 w Polsce Leśnych Kompleksów Promocyjnych, których zadaniem jest m.in. odtworzenie naturalnych walorów lasów, a następnie integrowanie celów racjonalnej gospodarki leśnej i ochrony przyrody.
Niestety, Beskid Śląski należy do najbardziej zagrożonych ekologicznie terenów w polskich górach. Zanieczyszczenie powietrza trującymi gazami i pyłami (a w mniejszym stopniu zanieczyszczenie gleby i wód powierzchniowych) w Ustroniu*, Wiśle* czy Jabłonkowie* powoli zbliża się do poziomu notowanego w wielkich aglomeracjach miejskich. Lasy umierają na skutek „kwaśnych deszczów”. Usytuowane powyżej 800 m npm drzewostany wprost „wyczesują” z powietrza wszelkie zanieczyszczenia. Szczególnie wrażliwa na nie jest jodła, która ginie w Beskidzie Śląskim szybciej niż jakikolwiek inny gatunek. Przyczyną tej degradacji środowiska naturalnego są dymy i ścieki z tysięcy domów mieszkalnych i ośrodków wypoczynkowych, spaliny pojazdów samochodowych, ale głównym „trucicielem” są położone w sąsiedztwie wielkie skupiska przemysłu ciężkiego: Rybnicki Okręg Węglowy i Zagłębie Ostrawsko-Karwińskie, a także kombinat hutniczy w Trzyńcu (w Czechach).
Pojawiły się tu jednak pierwsze oznaki zmian: w listopadzie 1990 r. rząd ówczesnej Czecho-Słowacji podjął decyzję o definitywnym wstrzymaniu budowy wielkiej koksowni w Stonawie niedaleko Cieszyna, tuż przy polskiej granicy. Koksowni, która — zdaniem specjalistów — miała w krótkim czasie przynieść zagładę przyrodzie Beskidu Śląskiego…
