BREZA—nieduża wieś położona na terenie Podbeskidzkiej Wierchowiny, na lewym brzegu Białej Orawy*, u ujścia potoku Kyczera. Jej centrum leży na wysokości 668 m. W roku 1991 liczyła około 1500 mieszkańców.
Nazwa Breza pochodzi od brzozy (slow. breza). Wieś została założona około roku 1590 na prawie wołoskim. Należała do dominium orawskiego. Zasadźcą i pierwszym znanym sołtysem wsi byt Paweł Lokczański z Lokczy (slow. Lokca). Lokcza była w tym czasie ważnym ośrodkiem słowackiego osadnictwa, które kierowało się tutaj z Dolnej Orawy przez grzbiet Magury Orawskiej (Przeł. Przysłop, 808 m) i doliną Hrusztinki.
Na początku XVII wieku Breza została spustoszona przez wojska Stefana Bocskay’a, węgierskiego magnata, który wywołał powitanie przeciw Habsburgom. W roku 1683 wieś ponownie ucierpiała, najpierw od kuruców Emeryka Thókóly’ego, a następnie od litewskich wojsk Jana III Sobieskiego, które szły z pomocą cesarzowi Leopoldowi I przeciwko Turkom. W roku 1831 i 1873 Breza została dotknięta epidemią cholery. W trudnym okresie I wojny światowej przez wieś poprowadzono z Lokczy do Mutnego*, Zakamiennego* i Erdutki (dziś Orawska Leśna) leśną kolejkę wąskotorową. Na frontach I wojny światowej zginęło 20 mieszkańców Brezy. W listopadzie 1918 roku podczas rebelii zwanej rabowaczkami (słow. rabovaćky, rabovky) zdemobilizowani żołnierze armii austro-węgierskiej, wspólnie z niektórymi mieszkańcami wsi obrabowali żydowskiego karczmarza, a także kilku bogatych gospodarzy. Miał tutaj wówczas miejsce niezwykły incydent. Rebelianci schwytali węgierskiego żandarma, rozebrali go i zmusili do zjedzenia pełnej misy ziemniaków z kapustą. Kiedy go uwolnili sprowadził żandarmów z Orawskiego Zamku, którzy ujęli winnych, prowodyra rozstrzelali, a na pozostałych nałożyli kary pieniężne. Ostatecznie kres rebelii położył przybyły tutaj jesienią następnego roku oddział francuskiego wojska, które obsadziło tereny przyszłego plebiscytu polsko-czechosłowackiego.W okresie I Republiki Czechosłowackiej wielu mieszkańców Brezy w poszukiwaniu lepszych warunków życia wyemigrowało do USA, Kanady, Argentyny, Brazylii oraz do Jugosławii. Od jesieni 1944 roku Brezanie wraz z mieszkańcami sąsiednich wsi zmuszani byli przez Niemców do budowy umocnień obronnych w Mutnem. Ponad 20 Brezan uczestniczyło w Słowackim Powstaniu Narodowym. W styczniu 1945 roku Niemcy wywieźli z Brezy 20 mężczyzn i wcielili do słowackiego korpusu technicznego, który został skierowany do prac przy budowie umocnień we Włoszech. Tam niektórzy z nich zbiegli do włoskiej partyzantki. 3 kwietnia 1945 roku Breza została zajęta przez oddziały radzieckiej 155. fortecznej brygady pik. Winogradowa.
Parafię w Brezie utworzono dopiero w roku 1938. Do tego czasu wieś należała do ewangelickiej parafii w Lokczy, utworzonej w roku 1595, a w roku 1703 przejętej przez katolików.
W 1810 r. Maciej Matejćik ufundował w rodzinnej wsi murowaną kaplicę pw. Matki Bożej Śnieżnej. Na miejscu tej kaplicy, z wykorzystaniem jej fundamentów i materiału, wybudowano w latach 1906-1908 obecny kościół.
We wsi znajdują się dwie kamienne figury pochodzące z warsztatu w Białym Potoku: św. Jan Nepomucen z 1733 roku (na starym cmentarzu) i Koronacja Matki Bożej przez Trójcę Świętą z 1864 roku (obok kościoła).
Z Brezą wiąże się ciekawa postać Michała Matejćika (przodka wspomnianego wyżej Macieja), który pod koniec XVIII wieku na zlecenie „orawskiego państwa” zbudował drogę przez skały przełomu Orawy z Parnmicy do Królewian (słow. Kral’ovany). Ta trudna praca została nadzwyczajnie wynagrodzona przez samą cesarzową Marię Teresę, która w 1773 roku nadała Matejćikowi szlachectwo i herb oraz wypłaciła nagrodę w wysokości 500 złotych. Tenże sam Michał Matejćik w roku 1774 wybudował pierwszy most na Orawie w Dolnym Kubinie.
Na prawym brzegu Białej Orawy pod szczytem Kamenićky (732 m) znajduje się wyciąg narciarski o długości 350 metrów i deniwelacji 100 metrów (Breza Podhaj).
Nieco poniżej wsi, przy szosie do Lokczy, obok kapliczki i ujętego źródełka, znajduje się sympatyczny parking ze stoliczkami.
