KRUSZETNICA (słow. Kruśetnica) — niewielka wieś położona na wys. ok. 650 m u ujścia Nowocianki (d.Klinianki, pierwotnie Kruszetnicy) do Białej Orawy*, na pograniczu Beskidu Orawskiego i Magury Orawskiej.
Nazwa wsi pochodzi od pierwotnej nazwy płynącej przez nią rzeki — Kruszetnicy, ta zaś prawdopodobnie od krzewu kruszyny (Rhammus frangula).
Najwcześniejsza wzmianka o Kruszetnicy pochodzi z roku 1593, jednak pierwsi osadnicy pojawili się tutaj rok wcześniej. Wieś założona została na prawie wołoskim. 23 lutego 1604 roku żupan Orawy i właściciel „państwa orawskiego” Jerzy Thurzo wydal akt lokacyjny, w którym oznajmił, że Andrzej i Stanisław Kosowiec, kruszetniccy sołtysi, oraz siedmiu wołoskich osadników, w „pańskim” majątku zwanym Nowa Kruszetnica, obrobili pagórkowaty teren, gdzie ma zostać założona wieś Kruszetnica. Kosowcowie byli pierwotnie sołtysami w Lokczy i pochodzili prawdopodobnie ze szlacheckiego rodu Lokczańskich (wkrótce przyjęli nazwisko Kruszetnickich). Założyciele wsi zostali zwolnieni z poddańczych powinności najpierw na 12 lat, a następnie jeszcze na 4 lata. Sołtysi otrzymali prawo posiadania tartaku i młyna „z jednym kamieniem”.
Pierwsi mieszkańcy Kruszetnicy byli najprawdopodobniej ewangelikami — luteranami. Wynika to z faktu, że wieś należała początkowo do ewangelickiej wówczas parafii w Lokczy (słow. Lokca). W roku 1703 parafię w Lokczy przydzielono katolikom a w roku 1748 wyodrębniło się z niej kilka wsi, w tym Kruszetnica, i powstała katolicka parafia w Zakamiennym*. Faktycznie jednak w Kruszetnicy żyli i luteranie, i katolicy, a co ciekawe żyli w zgodzie. Świadczy o tym fakt, że w kruszetnickim kościele odprawiane były nabożeństwa obu wyznań. Na ówczesne czasy można to uznać za podziwu godny przejaw ekumenizmu. Samodzielna parafia w Kruszetnicy powstała na przełomie lat 1787/88.
Pierwszy kościół w Kruszetnicy, wtedy jeszcze ewangelicki, zbudowano w 1666 roku. Była to niewielka drewniana świątynia. Służyła wiernym ok. 160 lat. Po utworzeniu odrębnej parafii stała się za mała, jak na potrzeby obu wsi. Nowy murowany kościół wybudowano w latach 1811-1823. Stawiał go znany orawski budowniczy, mistrz murarski Ignacy Zubrzycki. Podobnie jak pierwotny kościół ewangelicki nosi wezwanie św. Michała Archanioła. Zbudowany jest w stylu charakterystycznego dla Austrii klasycystycznego baroku zwanego też stylem „józefińskim”. Jest jednonawowy, z półkoliście zamkniętym prezbiterium, z wieżą o baniastym hełmie. Ciekawostkę stanowi fakt, że kościół nie jest orientowany. Stało się tak dlatego, że mury nowej świątyni stawiano wokół starego kościoła, ten zaś jako ewangelicki, nie musiał być i nie był orientowany. Ze starego kościoła przeniesiono część wyposażenia m.in. barokowy ołtarz Nawiedzenia NMP, ambonę i kilka obrazów. Ołtarz główny wyrzeźbił Jan Martinczak, obraz do niego, przedstawiający patrona świątyni — św. Michała Archanioła, namalował twardoszyński malarz Maksymilian Racskay. Około sto lat później, w 1941 roku, malarz Jan Hanula wykonał malowidła sklepienia i naścienne. Wśród nich znajduje się ciekawe malowidło „Przybycie św.św. Cyryla i Metodego”, na którym witający świętych lud przedstawiony jest w strojach orawskich. W roku 1982 miała miejsce ostatnia wielka renowacja kościoła, która spowodowała, że stał się on jednym z najpiękniej odnowionych kościołów na Orawie, zarówno z zewnątrz, jak i wewnątrz.
Na wzgórzu nad wsią znajduje się pełen uroku cmentarz, założony pod koniec XVIII wieku. W pobliżu wejścia stoi piękna kamienna figura przedstawiająca Koronację Matki Bożej przez Trójcę Świętą, zaś w górnej części cmentarza kamienne krzyże nagrobne. Wszystkie pochodzą z warsztatu Białopotockich z Orawskiego Białego Potoku. Inna cenna figura białopotocka, św. Jana Nepomucena z roku 1865, stoi w środku wsi, na placu koło kościoła. Przy drodze do Brezy* znajduje się kamienny krzyż z 1888 roku z płaskorzeźbą Matki Bożej Bolesnej i umieszczonym poniżej ciekawym reliefem przedstawiającym św. Jerzego.
W pobliżu kościoła zachowało się jeszcze kilka tradycyjnych drewnianych domów (jeszcze w roku 1963 było ich 29), ustawionych szczytami do ulicy, krytych gontem, z charakterystycznym „koszyczkiem orawskim”.
Na przełomie XIX i XX wieku działał we wsi ludowy rzeźbiarz Stefan Repoń.
Ze wsią wiąże się Kruszetnicka Polana, położona w głównym karpackim grzbiecie na zachód od Pilska* (Cudzichowa Hala).
Na zboczu góry Surow znajduje się wyciąg narciarski o długości 450 m i deniwelacji 150 m.
KRUŚETNICA — patrz: Kruszetnica.
