RABCZA (słow. Rabća) — jedna z największych wsi orawskich położona w dolinie Półgórzanki na obrzeżu Podbeskidzkiego Rowu (słow. Podbeskydska brazda) i częściowo Podbeskidzkiej Wierchowiny. Centrum wsi znajduje się na wysokości 650 metrów. Na północ od Rabczy wznoszą się najwyższe szczyty Beskidu Orawskiego (a zarazem Żywieckiego), tj. Babia Góra (1725 m) i Pilsko* (1557 m). W roku 1991 wieś liczyła około 3650 mieszkańców.
Nazwa wsi wywodzi się prawdopodobnie od starosłowiańskiego rjabina, rabina, raba — co oznacza jarzębinę.
Do niedawna sądzono, że najstarsza pisemna wiadomość o Rabczy pochodzi z roku 1564, kiedy to wieś została wymieniona w wykazie powinności świadczonych na rzecz dominium orawskiego. Pogląd ten zmieniło odkrycie rękopiśmiennej mapy Górnej Orawy (około roku 1970), wykonanej w roku 1550, gdzie Rabczę zaznaczono jako już istniejącą osadę. Wieś założono na prawie wołoskim przy starym szlaku handlowym wiodącym doliną Półgórzanki z Twardoszyna do Żywca*. Zasadźcą i pierwszym sołtysem byt Lazar Rabczański. Osadnicy pochodzili w większości z polskich wsi żywieckich, skąd uciekali na Węgry przed nadmiernym uciskiem feudalnym. Śladem polskiego pochodzenia mieszkańców Rabczy jest zachowana po dziś dzień gwara i cechy kultury ludowej, które w terminologii słowackiej określane są mianem góralskich. Najważniejszym obowiązkiem pierwszych osadników w Rabczy była ochrona wymienionego wyżej szlaku handlowego, który łączył Nitrę i graniczne miasta Słowacji z Polską. Z tytułu pełnienia tej strażniczej służby mieszkańcy Rabczy zwolnieni byli z danin i opłat na rzecz „orawskiego państwa”. Kiedy nowi właściciele Orawskiego Zamku — Thurzonowie opodatkowali osadników, ci zaczęli opuszczać wieś. W roku 1604 Rabczę najechał polski magnat Mikołaj Komorowski z Żywca, który miał do Thurzonów pretensje o przyjmowanie do swoich dóbr chłopów uciekających z jego majątków. Komorowski wyprawił się tutaj w poszukiwaniu zbiegów, schwytał ich i ściągnął przemocą z powrotem. W roku 1606 Rabcza spustoszona został przez powstańcze oddziały Stefana Bocskay’a. Po tym trudnym okresie w Rabczy pozostało zaledwie jedno zamieszkałe domostwo. Wieś opuści! nawet sołtys Lazar. W związku z tym Jerzy Thurzo postanowił osiedlić Rabczę ponownie. 9. sierpnia 1608 roku wydał akt lokacji wsi, której założenie powierzył Janowi Ramzie z Górnego Stefanowa. Jan Ramza ustanowiony został jednocześnie nowym sołtysem Rabczy. Kiedy w roku 1616 osadzona została Nowa Rabcza (dziś Rabczyce), dotychczasową Rabczę zaczęto nazywać Starą Rabczą. XVII-wieczne wojny nie oszczędziły Rabczy. Zniszczona była podczas antyhabs-burskich powstań i walk religijnych. Złupiona została również przez wojska litewskie i kozacko-tatarskie Jana III Sobieskiego w roku 1683, których zadaniem było stłumienie antyhabsburskiego powstania, wywołanego przez sprzymierzonego z Turkami węgierskiego magnata Emeryka Thókóly’ego. Częstotliwość z jaką Rabcza podlegała różnym najazdom wynikała z jej położenia przy ważnej królewskiej drodze do niedawna nazywanej przez miejscową ludność cesarką. Do wzrostu zaludnienia i rozwoju wsi doszło w wieku XVIII, po zakończeniu wojen i walk religijnych. Wiek XIX przyniósł natomiast kilka epidemii moru i liczną emigrację. W roku 1833 w wyniku zarazy umarło 145 osób, zaś w roku 1847 aż 517. Silne epidemie cholery miały miejsce w latach 1866 i 1873. W latach I wojny światowej w gospodarstwach pozostały wyłącznie kobiety, dzieci i ludzie starzy. Biedę pomnażały rekwizycje bydła, siana i słomy, dokonywane na potrzeby armii. Na frontach tej wojny zginęło 42 mieszkańców Rabczy. Jesienią 1918 roku wieś ogarnęła antyżydowska i antywęgierska rebelia, podczas której obrabowano żydowską karczmę i sklep oraz dom notariusza. Później nastąpił okres polsko-czechosłowackiego sporu o Orawę, wzajemna rywalizacja o pozyskanie głosów przed planowanym plebiscytem. W okresie I Republiki Czechosłowackiej dal się we znaki wielki kryzys gospodarczy lat 1930-34, kiedy doszło do wstrzymania eksploatacji lasów, bezrobocia i licznej emigracji na Zachód i do Ameryki. 1. września 1939 roku przez Rabczę szły niemieckie jednostki wkraczające do Polski. Na terenie wsi spadł niemiecki samolot. Bieda powodowała, że wielu mieszkańców korzystało w tym okresie z możliwości sezonowych wyjazdów zarobkowych do Niemiec. Pod koniec wojny w rejonie Pilska i Babiej Góry pojawili się partyzanci, którym Rabczanie udzielali wszelkiej pomocy. Między innymi w połowie sierpnia 1944 roku działał tu oddział partyzantów radzieckich pod dowództwem kpt. P.S. Tichonowa. 31. sierpnia 1944 roku, w dwa dni po wybuchu Słowackiego Powstania Narodowego, do Rabczy wkroczyli Niemcy. Zaczął się czas bezwzględnych rabunków i terroru. 3. września oddział słowackich powstańców pod dowództwem por. Alojzego Żuffa stad się z Niemcami na granicy z Półgórą*.
