MILÓWKA—duża wieś na prawym brzegu Soły*, ok. 18 km na południe od Żywca*. Położona jest u zachodnich podnóży Prasowa*, w miejscu gdzie dolina nieco się rozszerza a rzeka tworzy łagodne zakole. Ma w zasadzie charakter ulicówki, lecz w zabudowie można również dostrzec pewne cechy małego miasteczka. Liczy ok. 3,5 tys. mieszkańców i jest siedzibą gminy.
Milówka powstała z końcem XV w. jako wieś rolna. Wg Komonieckiego nazwa pochodzi od „miłego lowu” w okolicznych lasach. Zapiski pochodzące również z Dziejopisu Żywieckiego podają, że w 1662 roku gdy wieś była własnością królowej Konstancji, liczyła aż 275 mieszkańców. W ramach dóbr żywieckich wieś wchodziła później w skład klucza folwarcznego w Węgierskiej Górce*. W XVIII w. były tu dwa duże tartaki. W końcu XIX w. Milówka zaczęła nabierać charakteru miasteczka, bogacąc się na handlu bydłem i rzemiośle. Miała już wtedy sąd, areszt, urząd podatkowy i stowarzyszenia cechowe rzemieślników i kupców. W 1909 roku Towarzsytwo Rolnicze założyło tu Spółkę Rolniczo-Handlową Siejba. W tym czasie miejscowa społeczność żydowska (ok. 10% mieszkańców) tworzyła największą w okolicy Izraelicką Gminę Wyznaniową. Wybudowana przez nich 1882 roku synagoga została zniszczona przez hitlerowców. Pozostał jedynie niewielki kirkut (przy drodze w kierunku Kamesznicy, na wzgórku za mostem). W latach 1872-1934 Milówka posiadała prawa miejskie. W okresie międzywojennym rozwinęła się także jako letnisko, również dzięki staraniom miejscowego działacza, kierownika szkoły i posła na Sejm RP — Feliksa Koczura. 2 IX 1939 roku Milówka została zajęta przez wojska niemieckie wkraczające od strony Zwardonia i Koniakowa. W następnym roku w ramach akcji „Żywiec” ok. 25% mieszkańców wywieziono do Generalnej Guberni (głównie na Roztocze Lubelskie) sprowadzając w ich miejsce osadników niemieckich, w większości Sasów z Siedmiogrodu. Wczesną wiosną 1945 roku Niemcy, przygotowując się do obrony doliny Soły, skoncentrowali w Milówce znaczne siły a większość miejscowej ludności polskiej internowali w prowizorycznym obozie. Jednak 6 IV ustąpili przed nacierającą jednocześnie od strony Żywca i Ujsół Armią Czerwoną, wysadzając jedynie tory kolejowe i mosty na Sole. Po wojnie, mimo utraty praw miejskich nastąpił dalszy rozwój miejscowości (m.in. elektryfikacja, szkolnictwo — w tym liceum ogólnokształcące i szkoła rolnicza). Stara fabryczka tektury przeszła pod zarząd Żywieckiej Fabryki Papieru Solali a aktualnie została przekształcona w zakład produkcji waty celulozowej.
Z zabytków Milówki na uwagę zasługuje murowany kościół parafialny pw. Najświętszej Maryi Panny z 1839 roku, który stoi na miejscu dawnego drewnianego, fundowanego jeszcze przez królową Konstancję w 1630 roku. Z dawnej świątyni zachował się m.in. rokokowy ołtarz boczny z posągiem Chrystusa Frasobliwego i barokowa kamienna chrzcielnica. Barokowy posąg Matki Bożej Wniebowziętej (na obłokach) pochodzi z Frydka na Śląsku Cieszyńskim. Umieszczony został w ołtarzu głównym z 1837 roku a wykonany został w Rużomberku na Słowacji. Warto zwrócić też uwagę na portrety proboszczów milowskich z XVII-XIX w. oraz oryginalne epitafium ks. Jana Komonieckiego (zm. 1716 r.) w kształcie kartusza z napisem i siedzącymi po bokach dwoma szkieletami posiadającymi atrybuty duchownego stanu: stuły i birety. W kościele zachowała się również sygnaturka ufundowana przez Marcina Jaska — urzędnika z Węgierskiej Górki zamordowanego w 1688 roku w Rajczy przez znanego zbójnika Martyna Portasza.
Na terenie Milówki zachowało się kilka figur przydrożnych z XVIII i XIX w. oraz cenna kaplica cmentarna. Przetrwało także kilka starych drewnianych budynków mieszkalnych i gospodarczych. Najcenniejszy jest dom nr 77 na rogu ul. Jana Kazimierza i Piastowskiej (przy głównej drodze naprzeciw Urzędu Gminnego). Ta piękna chata konstrukcji zrębowej pochodzi z 1739 roku. W latach 70-tych została wykupiona od ostatnich właścicieli z przeznaczeniem na cele muzealne. Po remoncie i urządzeniu wewnątrz ekspozycji kultury materialnej wsi żywieckiej okresu XIX w. otwarto ją pod nazwą Stara Chałupa jako filię Muzeum w Żywcu.
Komunikację z Milówką zapewnia kolej (linia żywiec – Zwardoń) oraz PKS z Żywca i Węgierskiej Górki. W pobliżu centrum znajduje się ważne skrzyżowanie, gdzie od drogi biegnącej w górę Soły odchodzi na zachód droga do Kamesznicy i dalej do Koniakowa lub Zwardonia. Noclegi: Zajazd — ul. Parkowa 1, tel. 63-70-05, pensjonat Milena, ul. Dworcowa 22, tel. 63-76-49, kwatery prywatne, pole namiotowe za mostem przy drodze do Kamesznicy. Wyżywienie: restauracje Beskid oraz Rynkowa, także wspomniany Zajazd oraz kawiarnia-cukiernia Szarotka (wszystkie w centrum) . Punkt informacji turystycznej w Urzędzie Gminnym oraz przy Beskidzkim Towarzystwie Oświatowym (ul. Jana Kazimierza 128 — tam też księgarnia m.in. z mapami i przewodnikami oraz galeria). Ponadto dom handlowy Gazda, kilka sklepów, plac targowy, ośrodek zdrowia, dwie apteki, poczta, posterunek policji, straż pożarna, stacja benzynowa przy drodze do Kamesznicy. Trasa: 3Z
