Pradzieje – Beskid Żywiecki
Omawiany obszar Żywiecczyzny i Orawy niemal pozbawiony jest znalezisk archeologicznych. W tej sytuacji na temat prehistorii opisywanego obszaru można jedynie wnioskować odwołując się do odkryć dokonanych w najbliższym sąsiedztwie i wiązać je z dobrze poznanymi terenami nad górną Wisłą na północy oraz nad górnym Wagiem na południu. Najbardziej doskwiera brak stanowisk archeologicznych na Żywiecczyźnie. Jedyne znajdują się w Żabnicy i Żywcu, ale pochodzą dopiero ze środkowego okresu (lateńskiego) epoki żelaza (V-IV w. p.n.e.). Z lepszą sytuacją mamy do czynienia na Orawie, gdzie znaleziska skupiają się w okolicach dzisiejszego Jeziora Orawskiego (zbieg Białej i Czarnej Orawy) oraz w dolinie rzeki Orawy. Niedostatek znalezisk archeologicznych na omawianym terenie należy tłumaczyć z jednej strony słabym przebadaniem tych obszarów, zwłaszcza po stronie polskiej, z drugiej zaś niedostępnością tutejszych gór, co zapewne utrudniało ich penetrację w pradziejach. Z kolei rozmieszczenie stanowisk po stronie słowackiej dowodzi wielkiej aktywności społeczeństw prahistorycznych posuwających się z terenów naddunajskich w kierunku łańcucha Karpat.
Wydaje się, że najstarsze ślady bytności człowieka odnieść należy do górnego odcinka starszej epoki kamienia, zwanego górnym (młodszym) paleolitem. Okres ten trwał od pojawienia się Homo sapiens ok. 40 000 lat p.n.e. do wycofania się lodowców z basenu Morza Bałtyckiego ok. 12 000 lat p.n.e. W owym czasie miały miejsce wędrówki paleolitycznych myśliwych polujących na pleistoceńskie zwierzęta (mamut, nosorożec włochaty). Potwierdzają to znaleziska z Orawy: z okolic Bobrowa (Bobrowiecki Groń), Rabczyc, Trzciany i Uścia nad Zaporą (słow. Ustie nad Priehradou). Odkryte tam kamienne zabytki wykonane były zarówno z surowców pochodzenia polskiego (krzemień jurajski), jak i słowackiego ( orawski radiolaryt). Fakt ten stanowi dowód na istnienie w tym czasie kontaktów pomiędzy północną a południową stroną Karpat. Warto wspomnieć o jeszcze jednym odkryciu, pochodzącym ze schyłkowego okresu paleolitu, trwającego do początku holocenu, tj. do przełomu 9000/8000 lat p.n.e. Chodzi o sezonowe obozowisko paleolitycznych łowców i zbieraczy odsłonięte na Polskiej Orawie w okolicy Lipnicy Wielkiej.Odkryto tam około 1200 kamiennych wyrobów: groty strzał i liczne narzędzia, które wykonane były z surowców pochodzenia polskiego (krzemień jurajski i krzemień czekoladowy z rejonu Gór Świętokrzyskich) i słowackiego (odmiany krzemieni i rogowców).
Paleolityczne osadnictwo nie znalazło kontynuacji w ciągu kilku następnych tysiącleci określanych jako środkowa epoka kamienia — mezolit.
Wielkie zmiany przyniosła młodsza epoka kamienia — neolit (ok. 5 000 – ok. 1 900 lat p.n.e.). Ówczesna ludność znała już hodowlę zwierząt i uprawę roślin, a ponadto posiadała umiejętność gładzenia kamienia i wytwarzania naczyń ceramicznych. Wiadomo, że w tym okresie grupy ludności neolitycznej przedostawały się z terenów naddunajskich przez Morawy i zachodnią Słowację na żyzne obszary Górnego Śląska i Małopolski. Bez wątpienia główny kierunek wędrówki tych ludów wiódł przez Bramę Morawską, ale nie wykluczone, że także przez przełęcze karpackie. Jednak brak odpowiednich znalezisk nie daje co do tego pewności. Na omawianym terenie znaleziska pochodzą dopiero ze schyłku neolitu, tj. z okresu zwanego eneolitem (ok. 3 200 – ok. 1 900 lat p.n.e.). Eneolit wyróżniono między innymi w związku z pojawieniem się wyrobów miedzianych, jednak w interesującym nas rejonie są one niezmiernie rzadkie. Na Górnej Orawie najbliższe odkrycie pochodzi z Półgóry. Jest to siekierka wykonana z rudy miedzi wydobywanej w Bańskiej Bystrzycy (Szpania Dolina w Niskich Tatrach). Być może słowacka miedź była transportowana na północ szlakiem wzdłuż doliny Orawy. Interesującymi zabytkami są między innymi: kamienna siekierka znaleziona na Babiej Górze (Półgóra) i kamienny toporek z Witanowej kolo Trzciany.
Epoka brązu (ok. 1 900 – ok. 700 p.n.e.) na omawianym obszarze reprezentowana jest przez dwie grupy znalezisk: wczesne z początków 2000 lat p.n.e., pochodzące wyłącznie z Polskiej Orawy oraz późne, tj. z lat 1300-700 p.n.e., znane z całego omawianego obszaru. Z wczesnego odcinka epoki brązu pochodzą liczne ślady obozowisk ludności tzw. kultury ceramiki sznurowej, odkryte w okolicach Jabłonki, Orawki, Podsamia, Podwilka i Zubrzycy. Znalezione tam wyroby kamienne pozwoliły stwierdzić, że ludność tej kultury przybyła na Orawę z rejonu środkowej Małopolski.
